BLOGS: Marker Wadden met Baggernet

De bijeenkomst georganiseerd door Baggernet was een ontzettend leerzame ervaring voor mij als student Watermanagement. We hebben mogen luisteren naar verschillende gastsprekers van de organisaties die betrokken zijn bij de realisatie van de Marker Wadden. Inside information over het proces wat doorlopen is van droom tot realisatie.

Vooraf heb ik veel filmpjes bekeken over de Marker Wadden om alvast een beeld te krijgen van wat het project nou precies inhoudt. Tijdens de bijeenkomst heb ik veel herkend. Hoewel de filmpjes voor iedereen toegankelijk moeten zijn kregen we bij de bijeenkomst net wat meer informatie over het project. Dit heeft ervoor gezorgd dat mijn verwachtingen en vragen vooraf eigenlijk direct tijdens de presentaties beantwoord werden. Ik heb een beter beeld kunnen krijgen over het project.

Het project heeft als doel om de waterkwaliteit van het Markermeer te verbeteren en om er een levendig meer van te maken. Dit willen ze bereiken door de Marker Wadden aan te leggen, een archipel van eilanden waar vogels, vissen en waterplanten een ecosysteem zullen gaan vormen met een filterende werking voor het gehele Markermeer.

Wat mij is opgevallen tijdens de presentaties is dat de eilanden voor het grootste deel worden aangelegd met het probleem dat er is: het slib wordt gebruikt bij de vorming van de eilanden. Dit vind ik een mooi voorbeeld van een probleem omdraaien in een oplossing.

Gezien mijn studieachtergrond en natuurinteresse heb ik wel een aantal vraagtekens bij Marker Wadden. Waar mijn studie vooral gericht is op water in stedelijk gebied, heb je bij de Marker Wadden meer te maken natuurontwikkeling en landschap. Ik heb tijdens colleges veel geleerd over ecologie en waterkwaliteit. Wat ik met deze ecologiebril heb gezien tijdens de presentaties is dat er ontzettend veel verteld wordt over het vogelparadijs dat ze willen creëren. Iets wat veel minder aan bod komt is het onderwaterleven, de vissen en de planten die de basis van de voedselketen zullen vormen waar de vogels op af komen. Daar ligt in mijn ogen de grootste uitdaging voor de Marker Wadden. Het vormen van een gezond en goed functionerend ecosysteem. De risico’s van overbevolking van een soort of successie van een plant die niet gewenst is.

Het vormen van de Marker Wadden is een natuurlijk proces. In Nederland vormt de mens de natuur, wat niet altijd goed uitpakt. Ik verwacht dat het projectteam hier al over nagedacht heeft en de risico’s heeft voorzien. Mijn advies als het gaat om overbevolking is om het goed te monitoren en ook vooral de natuur zijn gang laten gaan. De vorming van de Marker Wadden is een natuurlijk proces waar het projectteam niet helemaal invloed op heeft.

De bijeenkomst was een zeer geslaagde dag, goed georganiseerd en zeer informatief. Tip voor de organisatie is om studenten nog meer te betrekken bij dit soort projecten. Het is ontzettend leerzaam om lesstof te kunnen plaatsen in bestaande projecten. Daarnaast denk ik dat de frisse blik van Young Waterprofessionals voor het werkveld heel belangrijk kan zijn.

Tijdens de presentatie zijn er veel benamingen van onderdelen uit het project genoemd. Ze zijn opvallend, pakkend en groots om het project te omschrijven. Voorbeelden van deze benamingen zijn; archipel, vogel paradijs en gans begaanbaar. Hiermee wil ik dan de dag omschrijven "We zijn paradijselijk ontvangen en ik heb me de ganse dag vermaakt". 

Donderdag 20 oktober vroeg in de ochtend gaat de wekker. Alleen ditmaal niet om te studeren, maar om deel te nemen aan de themadag van Baggernet “Van Baggerspecie naar vogelparadijs… De Marker Wadden”! Via Delta Talent mocht ik samen met 4 andere studenten aansluiten bij deze bijeenkomst. Tijdens de themadag hebben we van alles te horen gekregen over het ontstaan van het idee van de Marker Wadden tot aan de verwachtingen voor de toekomst en hebben we de voortgang met eigen ogen kunnen zien vanaf een boot.

Iedereen verzamelde zich in het museum ‘Nieuw Land’ in Lelystad, een toepasselijke locatie voor een dag over de Marker Wadden. Het was duidelijk dat de dag voor en door baggeraars georganiseerd was: het publiek bestond met name uit mannen en weinig jongeren.  Er is dus nog genoeg werk aan de winkel voor de Topsector Water die meer jongeren actief wil betrekken bij de watersector. En wat meer vrouwen kan ook geen kwaad, toch? Misschien dat de organisatie de volgende keer meer studenten/jongeren bij dergelijke themadagen kan betrekken? Tenslotte moeten die uiteindelijk de werkzaamheden voortzetten!

De ochtend bestond uit praatjes over het project van de betrokken partijen Rijkswaterstaat, Boskalis, Natuurmonumenten en Deltares. Ik vond het interessant om te horen hoe het hele traject verlopen is en verder zal gaan, en wat hier bij komt kijken. Het traject is behoorlijk snel doorlopen gezien de omvang van het project: in circa 4 jaar ligt het eerste deel van de eilanden al boven water. Omdat de dag door Baggernet georganiseerd werd, viel het mij mee dat er ook vrij veel ecologische aspecten toegelicht werden.

De eilanden worden opgevuld met slib in plaats van zand. Over het gedrag van dit slib – zeker in interactie met flora en fauna – is nog vrij weinig bekend, dus is ‘learning by doing’ erg belangrijk. Ik ben erg benieuwd of de geschatte inklinking van de eilanden uitkomt, of dat er over een paar jaar onverwacht alsnog een extra laag slib gestort moet gaan worden. Daarnaast ben ik erg benieuwd hoe groot de impact van de Marker Wadden op de slibconcentratie in het Markermeer gaat zijn. Als het slib in het water komt door erosie van de metersdikke laag klei op de bodem van het meer, ben ik bang dat de Marker Wadden slechts zeer lokaal invloed gaan hebben. Tenslotte viel mij op dat het project de Marker Wadden heet, terwijl er in het Markermeer geen getij is zoals in de Waddenzee. De verschillen in waterniveau komen bij de Marker Wadden puur door opstuwing door de wind. Ik ben erg benieuwd of dit verschil in dynamiek nog zorgt voor andere ontwikkelingen in morfologie, flora en/of fauna dan we gewend zijn van de Waddeneilanden en zandbanken in bijvoorbeeld de Westerschelde. Al met al denk ik dat dat goed monitoren op korte en langere ruimtelijke schaal en tijdschaal erg belangrijk is. Zo kunnen we al deze uitdagingen begrijpen en toepassen bij het vervolg van het project hier en bij vergelijkbare projecten elders.

‘s Middags zijn we aan boord gegaan van de boot die ons naar de Marker Wadden voer. In de tussentijd konden we discussiëren met andere aanwezigen. We zijn de toekomstige haven binnen gevaren en konden zo de werkzaamheden duidelijk zien. De zanddammen waren goed zichtbaar en de havenhoofden waren al grotendeels met stenen bedekt. Overal waren ze bezig met kranen, bulldozers en verschillende soorten boten. Helaas waren de slibdelen nog net niet boven water te zien. Ik had al gehoord dat het project groot was, maar als je er staat zie je pas hoe groot het écht is. En dan te bedenken dat dit pas fase 1 is en de plannen nog veel grootser zijn!

Op de terugweg op de boot lichtte een landschapsarchitect van het ontwerpbureau VISTA verschillende aspecten van het ontwerp van de Marker Wadden nog wat verder toe. Ik wil Delta Talent – in het specifiek Elma – en Baggernet bedanken voor het organiseren van deze geslaagde en leerzame dag. Ik ben blij dat we er bij mochten zijn en kom vast nog vaker terug bij de Marker Wadden om te zien hoe het zich verder gaat ontwikkelen.

Donderdag 20 oktober vond de Baggernetdag “Van baggerspecie naar vogelparadijs, De Marker Wadden" plaats in Lelystad. Als Master student Hydrologie en Kwantitatief Waterbeheer van de Wageningen Universiteit mocht ik ook bij deze zeer interessante dag aanwezig zijn. Allereerst werden we ontvangen in het Nieuw Land Erfgoedcentrum, het museum over de geschiedenis van Flevoland. De dag begon met een aantal lezingen. In de zaal waren verschillende instanties zoals de overheid, gemeentes, provincies, natuurorganisatie, onderzoeksinstellingen, studenten, maar ook mensen vanuit het bedrijfsleven waren aanwezig. Als snel werd duidelijk dat veel mensen met de Marker Wadden te maken hebben en er veel gezamenlijke belangen zijn.

Op dit moment wordt er hard gewerkt aan de eerste eilanden van de Marker Wadden. Wel is er nog meer geld nodig om alle eilanden verder te kunnen ontwikkelen. Een van de reden waarom er bijvoorbeeld ook mensen vanuit het bedrijfsleven aanwezig waren, was of zij wellicht kunnen bijspringen in deze fase. Iets wat ik opvallend vond was dat het project helaas geen financiële steun krijgt vanuit de EU. Omdat het ‘iets nieuws’ is komt het niet in aanmerking voor EU-subsidies. Dat vind ik zelf erg jammer, omdat ik denk dat het in Europa toch een belangrijk rol kan spelen in de verbinding met natuur, vooral omdat het veel vogels kan aantrekken. Wellicht dat ze op een later moment nog inzien dat dit toch wel zeker de moeite waard is. Hoewel we natuurlijk nog even moeten afwachten hoe succesvol het project zal zijn.

De vraag of het project wel echt een succes gaat worden kon ik wel een beetje merken bij de presentatie van Ruurd Noordhuis van Deltares. Er zullen zeker veel positieve effecten zijn, maar wellicht dat het slib nog voor een aantal problemen kan zorgen in het begin. Desalniettemin is iedereen over het algemeen erg enthousiast over de Marker Wadden. Dat is ook belangrijk, zei initiatiefnemer André Rijsdorp van Natuurmonumenten. De Marker Wadden moeten gegund worden en zijn bedoeld voor iedereen. Iedereen moet ervan kunnen genieten en worden vanzelf ambassadeurs als ze de Marker Wadden gezien hebben.

In de middag vertrokken we per boot om te kijken hoe de Marker Wadden er op dit moment uit zien. Eenmaal aangekomen bij de eilanden verbaasde het mij hoe groot het eigenlijk is. En dan te bedenken dat er nog meer bij zal komen. Over het algemeen was het een interessante en leerzame dag. Vooral leuk om de dingen die je bij je studie leert in praktijk te zien. Ik denk dat de Marker Wadden een project is dat veel mensen aanspreekt vanwege de natuurbeleving en toegankelijkheid voor recreatie. Niet alleen oudere generaties en mannen, maar ik denk dat vooral ook veel jonge mensen nog beter enthousiast gemaakt kunnen worden. Ik ben benieuwd hoe het er over een aantal jaar uit zal zien. Het is sowieso al leuk dat ik als een van de eersten heb kunnen zien hoe de Marker Wadden waren in het begin.

Van baggerspecie tot vogelparadijs. Een loze kreet in de ruimte, zou je verwachten. Toch weet ik vanuit mijn studiegebied civiele techniek, waar de focus ligt op aanleg en onderhoud van weg- en waterbouw, evenals ook op stakeholdermanagement, baggeren en project/procesmanagement, dat wij Nederlanders in staat zijn om de meest extreme en moeilijke klussen (Deltawerken) te klaren en dus zouden wij ook wat van deze baggerspecie moeten kunnen maken. Want dat is wat het Markermeer inmiddels is: een grote waterplas gevuld met slib waarin leven steeds moeilijker wordt. Vol verwachting wat onze Nederlandse trots, de baggerindustrie, zou maken van deze Marker Wadden, kan ik toch wel zeggen dat deze verwachting niet voor niets geweest is. Zoals alle sprekers de plannen lieten voorkomen, zowel de Rijksoverheid als de natuurorganisaties die meestal tegen zijn, kan het niet anders zijn dan dat de Marker Wadden een succes gaan worden. De contouren van het hoofdeiland liggen er en dit laat direct zien dat wat voorgeschetst is ook tot uitwerking komt. Vandaar dat een van mijn verwachtingen vervuld is.

Een tweede punt is stakeholdermanagement. Bij civiele projecten is veelvoudig weerstand vanuit de omgeving merkbaar. Fantastisch om te horen dat bij dit project de Rijksoverheid en natuurorganisaties (Natuurmonumenten) de handen ineen hebben geslagen om samen tot een succesvol project te komen. Bezwaren tegen de Marker Wadden worden enerzijds vermeden door conflicten te mijden over de locatie en recreatiegebruik, anderzijds worden bezwaren gemakkelijk weerlegd. Dit zal ook komen door de manier waarop de Marker Wadden gepresenteerd zijn en worden, wat zeker een knap staaltje werk is van André Rijsdorp van Natuurmonumenten. Zijn enthousiasme aangevuld door zijn verkooppraatjes en dat weer gecombineerd met elk klein of groot (positief) communicatiemomentje. Klinkt als een combinatie voor succes, wat ook wel blijkt uit de manier waarop de plannen zijn opgesteld en worden uitgewerkt. Zoals hijzelf zegt: vanzelf wordt iedereen fan van de Marker Wadden. Beter zou een project het niet kunnen doen, indien in het achterhoofd wordt gehouden dat civiele projecten veelal weerstand ondervinden.

Dit is voor mij zeker een van de leermomenten van deze nuttige dag van Baggernet geweest: creëer draagvlak door elk communicatiemoment, klein of groot, te benutten om iedereen fan te maken. Toch zijn er ook uitdagingen vanuit het civiele gebied. In hoeverre kan er bijvoorbeeld draagkracht gekregen worden of behouden blijven voor meerdere eilanden (stakeholdermanagement)? Daarnaast is er de uitdaging om dit staaltje baggerwerk te exporteren naar andere landen. Hoe kan dit worden gedaan via aanbestedingen? Knelpunten zijn er ook bij de Marker Wadden. Er is namelijk draagvlak voor in ieder geval één eiland, maar voor meer eilanden is meer geld nodig. Indien deze eilanden niet toegankelijk zijn, kan er weerstand tegen uitbreiding van de Wadden ontstaan. Evenzo zijn er knelpunten wat betreft het slibprobleem. Slib wordt gewonnen voor de eilanden, maar het is maar de vraag in hoeverre het echte slibprobleem in het Markermeer wordt opgelost. Dit is echter learning by doing.

Mogelijke oplossingen zijn er door meerdere eilanden voor het publiek open te stellen en door in gesprek te blijven met alle betrokken stakeholders. Alle wensen en eisen meenemen creëert draagvlak, wat positief kan uitwerken op de aanleg van de Marker Wadden. Wat betreft het slibprobleem; we kunnen voorspellen wat we willen, maar de echte werking blijkt pas wanneer de natuur zijn gang kan gaan. Hier zal vervolgens op ingespeeld moeten worden. Toch kan de organisatie (lees: Rijkswaterstaat en Natuurmonumenten) inspelen op de knelpunten door ervoor te zorgen dat de huidige manier van communicatie (positief nieuws) in stand blijft en er ingespeeld wordt op wat er in de omgeving speelt om hier extra draagvlak te creëren voor de Marker Wadden.

Uiteindelijk kan ik concluderen dat de aanleg van de Marker Wadden een knap staaltje baggerwerk is waarbij werk met werk wordt gecombineerd om zo problemen op te lossen. Deze proeftuin laat zien waar de Nederlandse markt toe in staat is en wat voor mogelijkheden er zijn vanuit de civiele techniek. 

De themadag leek mij goed aan te sluiten bij mijn vorige opleiding MBO Manager Natuur en Recreatie in de richting sportvisserij en mijn huidige HBO-opleiding Watermanagement. Daarnaast heb ik veel interesse voor natuur en heb ik een onderzoek gedaan naar de vismigratierivier, die een aantal raakvlakken heeft met de Marker Wadden. Door mijn achtergrond was ik voornamelijk benieuwd in antwoorden op vragen als: "Waarom deze locatie? Wat voor natuurinrichting komt er op de eilanden? Hoe worden deze eilanden gemaakt? Wat levert het op (waterkwaliteit)? Hoe zit het met de waterkwantiteit en de stakeholders?". Tijdens de themadag, kon ik deze vragen goed kwijt bij de verschillende instanties zoals Rijkswaterstaat, Deltares, Boskalis en Natuurmonumenten. Mijn verwachtingen vooraf werden dus ook waarheid. Een zeer informatieve dag, met goede presentaties en een indruk van het project.

Na deze dag bleef bij mij toch nog een vraag achter. De baggerspecie die wordt gebruikt om de eilanden te bouwen, is maar een klein percentage van wat er ligt opgehoopt in het Markermeer. Het is dus nog de vraag of het aanleggen van de eilanden met dit slib voldoende is om het systeem zich om te laten keren tot een helder plantenrijk watersysteem dat zelf het slib filtert. De toekomst zal dus moeten uitwijzen of dit ook daadwerkelijk het geval is en of de organisatie inderdaad goed op weg is naar een totaaloplossing voor het Markermeer. Mijn advies is dus ook om in de toekomst meer eilanden aan te leggen zodat er minder slib op de bodem ligt en het systeem een betere kans krijgt om om te slaan naar een helder systeem.

Persoonlijk lijkt het mij ook een prachtig idee om slib op te spuiten langs de dijken rondom het Markermeer, zodat er vooroevers ontstaan, waarmee je de vormen van de historische Zuiderzee kwelders terugkrijgt en je kunt genieten van de natuur vanaf de dijk. Bijkomend pluspunt is hierbij dat het verstevigen van de dijken minder van toepassing is door golf remmende functies van de vooroever.  Tijdens de themadag zijn mij verder niet echt knelpunten opgevallen. Naar mijn idee was overal wel goed over nagedacht. Het enige dat niet goed naar voren kwam tijdens de presentaties was de onderwaterwereld. Mijn indruk is dat er op dit moment vooral naar vogels wordt gekeken, maar niet naar de ontwikkeling onderwater voor waterplanten en vis. Het lijkt mij dus verstandig om tijdens volgende meetings, hier ook wat dieper op in te gaan.